O Sandomierzu



   15:20:03   
Sandomierz to jedno z najstarszych i najważniejszych historycznie miast Polski. Początki osadnictwa na terenie miasta i w jego regionie, sięgają najdawniejszych czasów. Świadczą o tym dokonane w obrębie miasta i okolic liczne odkrycia archeologiczne. Ślady pierwszej obecności człowieka na tym obszarze pochodzą z młodszej epoki kamiennej – neolitu (5200 p.n.e. – 1700 p.n.e.). Zasadniczy rozwój miasta nastąpił jednak dopiero w okresie wczesnego średniowiecza. Rozwój ten możliwy był m.in. dzięki bardzo atrakcyjnemu i dogodnemu położeniu Sandomierza na ważnych szlakach handlowych, na styku trzech krain: Wyżyny Sandomierskiej, Kotliny Sandomierskiej i Wyżyny Lubelskiej. W każdej z nich inaczej kształtowała się gospodarka człowieka. Ziemia dostarczała tu różnych surowców i płodów rolnych, a co za tym idzie różne były też zajęcia ludności. Sprzyjało to wzajemnej wymianie dóbr naturalnych i wpływało na rozwój handlu oraz gospodarki miejskiej. Dodatkowo bliskie sąsiedztwo i dogodny układ rzek podążających w kierunku Wisły ułatwiały komunikację i umożliwiały szeroki kontakt ze światem. Miasto dzięki tak atrakcyjnemu położeniu rozwijało się od swego zarania bardzo intensywnie, pełniąc przy tym ważne role administracyjne w kraju.Pomimo, iż istnieją ślady starożytnej obecności człowieka na terenie Sandomierza pierwsze wzmianki o nim, jako ważnym ośrodku miejskim pochodzą dopiero z XI w. Sandomierz obok Krakowa i Wrocławia zaliczony został w tym czasie przez kronikarza Galla Anonima do głównych grodów kraju „sedes regni principales”. Wysoka ranga miasta potwierdzona została w testamencie Bolesława Krzywoustego, na mocy, którego Sandomierz stał się stolicą jednego z księstw dzielnicowych władanych m.in. przez Henryka Sandomierskiego, Bolesława Kędzierzawego, Kazimierza Sprawiedliwego, Leszka Białego, Bolesława Wstydliwego.             Rozbicie dzielnicowe nie wpłynęło bezpośrednio na stagnację w rozwoju miasta. Rozwój ten został jednak zakłócony przez szereg najazdów tatarskich w XIII wieku. Zniszczeniu uległa niemal w całości ówczesna drewniana zabudowa miejska. Po tych klęskach osadnictwo zostało przeniesione na wyższe trudniej dostępne wzgórza: Kolegiackie, św. Piotra i Miejskie, gdzie za sprawą księcia Leszka Czarnego w 1286 roku nastąpiła druga lokacja miasta na prawie magdeburskim. Pierwsza lokacja na terenie wzgórz staromiejskich miała miejsce przed 1241 rokiem, być może tuż przed 1226 rokiem.Po zjednoczeniu ziem polskich dawne księstwo zostało przekształcone w województwo sandomierskie, obejmujące swym obszarem znaczne obszary południowo wschodniej Polski. Sandomierz w tym czasie liczył ok. 3000 mieszkańców i choć należał do większych polskich miast jego zabudowa prawie w całości była drewniana. W połowie XIV wieku uległa ona spaleniu podczas jednego z najazdów Litwinów. Odbudowy miasta po tej klęsce dokonano w II połowie XIV wieku, za panowania Kazimierza Wielkiego. Dzięki opiece monarchy i sprzyjającej sytuacji gospodarczej rozwinął się wówczas ruch budowlany. Z tego okresu pochodzi ostateczne zachowane do XX wieku rozplanowanie miasta. Okres panowania Kazimierza Wielkiego to w Sandomierzu i na Ziemi Sandomierskiej okres intensywnego rozwoju. Zwiększył się w tym czasie udział miejscowych kupców w wielkim handlu, zwłaszcza po przyłączeniu do Polski Rusi Halickiej. Dogodne położenie miasta sprzyjało rozwojowi handlu na różnych szlakach. Coraz większą rolę odgrywał handlowy szlak wiślany, którym miejscowi kupcy spławiali zboże do Gdańska. Szlak ten miał ogromne znaczenie w rozwoju miasta. Przez Sandomierz prowadził także bardzo ważny szlak na Litwę przez Lublin, którego rosnące znaczenie z czasem osłabiło rolę Sandomierza. W XV wieku, bowiem z województwa sandomierskiego wyodrębnione zostało województwo lubelskie. Sandomierskie jednak nadal pozostawało drugim, co do wielkości województwem w Koronie, po województwie ruskim. Na XV i XVI stulecie przypada bardzo ożywiony rozwój miasta we wszystkich dziedzinach życia. Sandomierz w owym czasie liczył już ok. 3500 mieszkańców. Potwierdzeniem wielkości i znaczenia Sandomierza w tym czasie są istniejące wówczas budowle sakralne takie jak kościół kolegiacki Najświętszej Marii Panny, kościoły św., św. Piotra, Jana, Wojciecha, Marii Magdaleny, Ducha czy drugi w Małopolsce po krakowskim klasztor Dominikanów.Kres świetności Sandomierza nastąpił jednak podczas „potopu” szwedzkiego. Miasto uległo znacznemu zniszczeniu, dopełnieniem, którego był także najazd Rakoczego. Zła sytuacja ekonomiczna kraju i zubożenie mieszczaństwa wpłynęły wówczas na trudności w odbudowie miasta ze zniszczeń. Dodatkowo trudności te pogłębiły się w okresie rozbiorów. Po I rozbiorze Polski Sandomierz stał się miastem pogranicznym, zaś w wyniku III rozbioru przyłączony został do zaboru austriackiego. Wówczas to już ostatecznie Sandomierz utracił swe administracyjne funkcje na rzecz Radomia. Po 1815 roku Sandomierz, jako miasto obwodowe znalazł się w granicach Królestwa Polskiego. Liczba ludności miasta wynosiła w tym czasie 2640 osób, ale od tej pory stale już wzrastała. W 1818 roku pozycja Sandomierza została nieco odbudowana poprzez utworzenie w tym mieście na mocy bulli papieża Piusa VII, „Ex imposita nobis”, stolicy diecezji.W okresie I wojny światowej Sandomierz i jego okolice stały się areną działań zbrojnych. Wojna zniszczyła miasto, zahamowała niemal całkowicie jego rozwój, a znaczny ubytek ludności spowodował zastój w wielu dziedzinach handlu, rzemiosła i drobnej wytwórczości przemysłowej. Nie mogła funkcjonować jak należy oświata, nie mogły również rozwijać się swobodnie organizacje społeczne i kulturalne. Doprowadziło to Sandomierz do roli prowincjonalnego miasteczka z niespełna 6 tysiącami mieszkańców. Odzyskanie niepodległości przez Polskę obudziło jednak uśpiony w latach zaborów potencjał społeczny mieszkańców Sandomierza, który spowodował, że miasto już w początkach lat dwudziestych diametralnie odmieniło swój wizerunek.Intensywny rozwój gospodarki rynkowej, komunalnej oraz kultury, oświaty i aktywności społecznej w Sandomierzu w okresie dwudziestolecia międzywojennego spowodował, iż miasto z roku na roku stawało się coraz prężniejszym ośrodkiem. Dopełnieniem tej pozycji była decyzja władz centralnych o lokalizacji w Sandomierzu stolicy Centralnego Okręgu Przemysłowego, co spowodowało dodatkowe ożywienie gospodarcze, przejawiające się niemalże we wszystkich dziedzinach życia. Ten ożywiony rozwój miasta przerwała jednak II wojna światowa. Wielkie, nowoczesne miasto, jakim miał stać się Sandomierz, pozostało jedynie w sferze niezrealizowanych planów. Nie dane było wykorzystać Sandomierzowi swej dziejowej szansy i wielkiego awansu, jakim były dla miasta plany stworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego.II wojna światowa nie przyniosła miastu bezpośrednich zniszczeń. Sandomierz wyzwolony został 18 sierpnia 1944 roku. Rozpoczął się okres powojennego rozwoju miasta. Powstało szereg zakładów przemysłowych. W latach 1960 - 1966 wybudowano w Sandomierzu Hutę Szkła Okiennego. Obecnie po przekształceniach własnościowych jest to największy w Polsce zakład z udziałem kapitału zagranicznego produkujący szkło metodą float – Pilkington Sandoglass. Ze względu na zabytkowy charakter Sandomierza większość zakładów przemysłowych zlokalizowano w znacznym oddaleniu od zabytkowego centrum, na prawym brzegu Wisły.W 1964 roku rozpoczęta została rewaloryzacja zabytków Sandomierza. Akcja prowadzona była w sposób kompleksowy, obejmujący remonty obiektów kubaturowych, zagospodarowanie bloków urbanistycznych, zabezpieczenie skarp, remont uzbrojenia zewnętrznego oraz zabezpieczenie fundamentów i wyrobisk metodami górniczymi. Rozpoczęty w latach 60-tych proces rewaloryzacyjny jest procesem nieustannym, wymagającym ciągłej kontynuacji.             Od 1 czerwca 1975 roku Sandomierz wraz z terenem dawnego powiatu znalazł się w nowo utworzonym województwie tarnobrzeskim. Dziś Sandomierz to 28-tysięczny dynamicznie rozwijający się ośrodek miejski zajmujący powierzchnię 28,8 km2, będący stolicą powiatu oraz diecezji. Po reformie administracyjnej od 1999 roku znalazł się w granicach województwa świętokrzyskiego.

Pomimo licznych zmian administracyjnych w kraju, miasto nadal stanowi ośrodek o znaczeniu ponadlokalnym. Pełni funkcję centrum administracyjnego, edukacyjnego, handlowo-usługowego, kulturalnego i turystycznego regionu. Obok wielu walorów turystyczno-krajobrazowych Sandomierz może poszczycić się również bardzo dogodnym położeniem na ważnych szlakach tranzytowych z Warszawy do Przemyśla i z Krakowa do Lublina.

 Opracował:dr Robert Kotowski
Informacja zatwierdzona przez Piotr Szyprowski dnia 18.07.2006 15:20
Opublikowana przez Piotr Szyprowski dnia 18.07.2006 15:20. Odsłon 8025, Wersja 9ikona drukuj
Wersja : lewy  3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 
Początek strony